2ο Πανελλήνιο Συνέδριο Φιλοσοφίας της Επιστήμης, Πανεπιστήμιο Αθηνών, ΜΙΘΕ, 2012. DOI: 10.13140/RG.2.2.12610.22723/1

Άλκης Γούναρης
Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών

Abstract: Η ανακοίνωση αυτή περιλαμβάνει: [α] μια συνοπτική κριτική επισκόπηση των κύριων χαρακτηριστικών που αποδίδουν οι διάφορες επιστημονικές και φιλοσοφικές θεωρήσεις στην ενσώματη νόηση και τη διαδικασία της νοηματοδότησης,  [β] τις συνέπειες αυτών των θέσεων για τον προσδιορισμό της έννοιας του νοήματος και [γ] μια νέα ερμηνεία για την νοηματοδότηση ως συστημική ιδιότητα της ενσώματης νόησης.

Ο όρος νοηματοδότηση χρησιμοποιείται για να δηλώσει την ιδιότητα της νόησης να συγκροτεί νόημα. Σε μια προσπάθεια ταξινόμησης των θεωριών για το νόημα, θα μπορούσαμε να τις χωρίσουμε σε δύο μεγάλες κατηγορίες: [α] τις σημασιολογικές θεωρίες και [β] τις οντολογικές θεωρίες. Ως σημασιολογικές θεωρίες ταξινομώ τις θεωρίες, που αντιλαμβάνονται το νόημα ως προτασιακό περιεχόμενο ή περιεχόμενο της γλώσσας. Το χαρακτηριστικό αυτών των θεωριών είναι η αναφορικότητα του περιεχομένου και ο γλωσσικός, συμβολικός, δομικός και έλλογος χαρακτήρας του. Αυτές οι θεωρίες απασχολούν κυρίως τη φιλοσοφία της γλώσσας. Ως οντολογικές θεωρίες ταξινομώ τις θεωρίες της νόησης που πραγματεύονται κάτι ως «νοητικό περιεχόμενο» συναρτώντας το δευτερευόντως με την γλωσσική του έκφραση. Εκείνο που απασχολεί αυτές τις θεωρίες δεν είναι δηλαδή η ίδια η αναφορά, αλλά η εξήγηση του πώς γίνεται ένα νοήμον ον να νοεί κάτι ως τέτοιο και όχι ως κάτι άλλο. Πιο συγκεκριμένα, πώς γίνεται κάτι (ένα συμβάν για παράδειγμα) που ανήκει στον κόσμο και βρίσκεται έξω από το κεφάλι μας, να αποκτά νόημα μέσα στο κεφάλι μας, ή πιο απλά πώς γίνεται να νοηματοδοτούμε.

Σύμφωνα με τις σύγχρονες θέσεις για την ενσώματη νόηση, η νόηση είναι κάτι που συμβαίνει εντός ενός συγκεκριμένου πλαισίου δράσης (Clark, 1997, 1998, 2008), για παράδειγμα κατά την οδήγηση, την ομιλία κ.λπ. και συμπεριλαμβάνει εγγενώς  τόσο την αντιληπτική διαδικασία όσο και την ίδια τη δράση.  Σε μια τέτοια κατάσταση το περιβάλλον παρέχει ένα σύνολο δυνατοτήτων για δράση (J.J. Gibson, 1977) ενώ ο έγχρονος χαρακτήρας της νόησης και οι μεταβαλλόμενες συνθήκες (van Gelder & Port, 1995) συνιστούν ένα μοναδικό, σε κάθε νοητική διαδικασία, σύστημα, μέσα στο οποίο συγκροτείται κάποιο μοναδικό, κάθε φορά, νόημα.

Από μια τέτοια παραδοχή, μπορεί να υποθέσει κανείς ότι ο εγκέφαλος από μόνος του, δεν συνιστά μια αυτόνομη μονάδα νοηματοδότησης  ή συγκρότησης του νοήματος, κάτι που συνεπάγεται  ότι για μια φυσιοκρατική θεώρηση της νόησης θα πρέπει να λαμβάνεται υπόψη η αλληλεπίδραση των μερών του συστήματος που μετέχουν της νοητικής διαδικασίας. Στην παρούσα εισήγηση ωστόσο, επιχειρείται μια επί πλέον οντολογικής φύσεως ερμηνεία του νοήματος και της διαδικασίας νοηματοδότησης ως αναδυόμενα φαινόμενα του συστήματος στο οποίο εντάσσεται το νοήμον ον, τα οποία μάλιστα φαινόμενα, επιδρούν κατωφερώς και μεταβάλλουν τα μέρη του συστήματος από τα οποία προέρχονται.

Keywords: meaning, externalism, embodied cognition, mental content