Άλκης Γούναρης

Όταν στις 23 Ιουλίου 2025 ο Λευκός Οίκος έδωσε στη δημοσιότητα το σχέδιο δράσης για την Τεχνητή Νοημοσύνη[i] (ΤΝ), με στόχο την ταχεία και απρόσκοπτη από νομοθετικά εμπόδια ανάπτυξή της, πολλοί διερωτήθηκαν αν πρόκειται για ένα ακόμα επικίνδυνο βήμα για το μέλλον της ΤΝ ή για μια πολιτική πρωτοβουλία ικανή να «κάνει την Αμερική μεγάλη ξανά». Το συνοπτικό, είκοσι τριών σελίδων, σχέδιο προτείνει μεταξύ άλλων, τη διαμόρφωση πολιτικών που θα ευνοούν αντί να αναστέλλουν, όπως συνέβαινε με την πολιτική υπερρύθμισης της κυβέρνησης Μπάιντεν, την ανάπτυξη της Τεχνητής Νοημοσύνης, αίροντας «περιττά» κανονιστικά και γραφειοκρατικά εμπόδια. Η νέα στρατηγική του προέδρου Τραμπ βασίζεται σε τρεις πυλώνες:

Α) στην επιτάχυνση της καινοτομίας,
Β) στην ανάπτυξη σχετικών υποδομών υπό αμερικανικό έλεγχο, κυρίως εντός των Ηνωμένων Πολιτειών και
Γ) στον ηγετικό ρόλο των ΗΠΑ στη διεθνή διπλωματία και στην ασφάλεια της Τεχνητής Νοημοσύνης.

Ανάμεσα στα ζητήματα στα οποία δίνει έμφαση το σχέδιο, υπάρχουν δύο τα οποία αφορούν παράλληλους με την ΤΝ μετασχηματισμούς, έναν σχετικό με την ενέργεια και έναν σχετικό με την άμυνα. Καθώς το σχέδιο προβλέπει απλούστευση των διαδικασιών αδειοδότησης για την παραγωγή ενέργειας, με στόχο την κάλυψη των αυξανόμενων ενεργειακών αναγκών από τη χρήση της ΤΝ, μπορεί να ευνοήσει τη δημιουργία πυρηνικών αντιδραστήρων μικρής κλίμακας, ικανών να προσφέρουν επαρκή, φθηνή, καθαρή και ασφαλή ενέργεια. Ξεχωριστό ενδιαφέρον παρουσιάζει η στρατηγική προώθησης της υιοθέτησης της Τεχνητής Νοημοσύνης στον τομέα της άμυνας, με στόχο τον ριζικό μετασχηματισμό τόσο των στρατιωτικών επιχειρήσεων όσο και των διοικητικών δομών και λειτουργιών του αρμόδιου υπουργείου. Έτσι, ανοίγει ο δρόμος για την ταχεία υλοποίηση ενός φιλόδοξου προγράμματος ύψους 16 δισεκατομμυρίων δολαρίων, με σκοπό την ενίσχυση της στρατιωτικής καινοτομίας μέσω της ανάπτυξης αυτόνομων οπλικών συστημάτων κάθε τύπου, όπως προβλέπει η πολυσυζητημένη νομοθετική πρωτοβουλία "One Big Beautiful Bill Act"[ii].

Όσοι παρακολουθούν τις θέσεις της κυβέρνησης του Ντόναλντ Τραμπ μπορούν εύκολα να καταλάβουν ότι το σχέδιο δράσης για την Τεχνητή Νοημοσύνη δεν συνιστά αιφνίδια ή ρηξικέλευθη εξαγγελία του Λευκού Οίκου, αλλά τη φυσική συνέχεια των προεκλογικών δεσμεύσεων του προέδρου, ο οποίος με το διάταγμα του περασμένου Ιανουαρίου[iii] ευνοούσε στην άρση νομοθετικών εμποδίων στην έρευνα και στην καινοτομία. Εφόσον ο δηλωμένος στόχος είναι η διατήρηση της ηγετικής θέσης των ΗΠΑ στην παγκόσμια οικονομία μέσω της ΤΝ, στο σχέδιο δράσης γίνεται σαφής αναφορά στην ανάσχεση της κινεζικής επιρροής στους διεθνείς οργανισμούς, αναδεικνύοντας τον ηγετικό ρόλο των ΗΠΑ στη διπλωματική και ρυθμιστική σφαίρα. Παράλληλα, αντιπαραβάλλεται η νέα αμερικανική στρατηγική με τις προγενέστερες αυστηρές ρυθμίσεις αλλά και τους ασαφείς κώδικες δεοντολογίας, όπως εκείνοι της Ε.Ε., οι οποίοι, από την αμερικανική σκοπιά, «υπηρετούν» ατζέντες ασύμβατες με την αμερικανική κουλτούρα.

Η αμερικανική προεδρία χαράσσει την πολιτική της ΤΝ έναντι αυτού του διπλού μετώπου: της ανεξέλεγκτης τεχνολογικής προόδου της Κίνας από τη μία πλευρά και της συντηρητικής και αναβλητικής υπερρύθμισης της Ε.Ε. από την άλλη. Επιχειρεί να εμποδίσει τόσο τη χρήση της ΤΝ για ανελεύθερες πρακτικές όπως η τεχνολογία αναγνώρισης προσώπου και ο εν γένει περιορισμός των ατομικών ελευθεριών, όσο και να ενισχύσει την καινοτομία προασπίζοντας την αλγοριθμική ελευθερία και τις αξίες τις συμβατές με τα αμερικανικά ιδεώδη. Το στοίχημά της είναι η παράκαμψη των υπερρυθμιστικών αγκυλώσεων. Με αυτόν τον τρόπο θα μπορούσαμε να πούμε ότι εγκαινιάζεται μια νέα εποχή Ψυχρού Πολέμου μέσα από μια κούρσα τεχνολογικής υπεροχής, αντίστοιχης των εξοπλιστικών και διαστημικών προγραμμάτων των προηγούμενων δεκαετιών, που θα αναδιαμορφώσει τον χάρτη της πολιτικής ισχύος στο άμεσο μέλλον. Όπως σημειώνει ο στενός σύμβουλος του προέδρου για θέματα επιστήμης και τεχνολογίας, ο ελληνοαμερικανός Michael Kratsios[iv], η ΤΝ θα μεταμορφώσει την παγκόσμια οικονομία και θα αναδιατάξει τις γεωπολιτικές ισορροπίες. Για τις ΗΠΑ, η νίκη έναντι της Κίνας σε αυτήν την τεχνολογική αναμέτρηση αποτελεί στρατηγικό μονόδρομο.

Το δύσκολο ερώτημα και πρακτικό δίλημμα για εμάς, που βρισκόμαστε στην ανατολική πλευρά του Ατλαντικού, είναι ποια στάση θα υιοθετήσουμε και πόσο γρήγορα θα ανταποκριθούμε στις καταιγιστικές τεχνολογικές και θεσμικές εξελίξεις. Το διακύβευμα, στην πραγματικότητα, δεν είναι αν ο Τραμπ θα κάνει «την Αμερική μεγάλη ξανά», αλλά αν η Ευρώπη θα προλάβει ή θα χάσει το τρένο της ΤΝ εγκλωβισμένη σε ρυθμιστικές εμμονές. Σήμερα, η Ευρωπαϊκή Ένωση εξακολουθεί να επιβεβαιώνει αυτό που της καταλογίζει εδώ και δύο δεκαετίες η Wall Street Journal, ότι «όποιος δεν μπορεί να καινοτομήσει, νομοθετεί»[v] και φαίνεται να ελπίζει ότι η εξέλιξη της ΤΝ μπορεί να ελεγχθεί μέσω ασαφών οραμάτων περί «ανθρωποκεντρικής, ασφαλούς, αξιόπιστης και δεοντολογικής ΤΝ» (EU AI Act, 2024). Ο υπερβολικά ρυθμιστικός Ευρωπαϊκός Κανονισμός για την Τεχνητή Νοημοσύνη[vi], που θα τεθεί σε ισχύ τον Αύγουστο του 2026, όταν οι τεχνολογικές εξελίξεις ενδέχεται ήδη να τον έχουν ξεπεράσει, εκτείνεται σε 200 πυκνογραμμένες σελίδες και περιλαμβάνει 180 αιτιολογικές σκέψεις, 13 κεφάλαια, 113 άρθρα και 13 παραρτήματα στα οποία γίνονται 788 αναφορές στους «κινδύνους» και μόλις 27 αναφορές στα πιθανά οφέλη της ΤΝ. Ο κανονισμός ταξινομεί τα συστήματα ΤΝ σε κατηγορίες κινδύνου: στη κορυφή βρίσκονται οι μη αποδεκτές πρακτικές όπως η αξιολόγηση πολιτών, η ενίσχυση κοινωνικών διακρίσεων και η ανίχνευση πεποιθήσεων ή συναισθημάτων, ενώ στη συνέχεια ιεραρχούνται οι πρακτικές «υψηλού ρίσκου» που απαιτούν εντατική ρύθμιση και συνεχή εποπτεία, όπως η χρήση συστημάτων ΤΝ στην υγεία, στην εκπαίδευση, στη δικαιοσύνη κ.α. Τέλος, ο κανονισμός ταξινομεί χρήσεις «χαμηλού ή ελάχιστου κινδύνου» με περιορισμένες αλλά προσδιορισμένες υποχρεώσεις συμμόρφωσης.

Ωστόσο, μετά τη δημοσιοποίηση του αμερικανικού σχεδίου δράσης για την Τεχνητή Νοημοσύνη, ο στόχος της Ε.Ε. για μια καθολική-οικουμενική ρύθμιση της ΤΝ μοιάζει με ευσεβή πόθο. Η μονομερής εστίαση στους κινδύνους, εις βάρος των δυνατοτήτων, των ευκαιριών και των ωφελειών της ΤΝ, φαίνεται να αφορά μόνο την ευρωπαϊκή γραφειοκρατία και ένα νεοφυές σώμα νομικών που δεν κατανοεί πλήρως τις τεχνολογικές εξελίξεις. Εδώ, η εσωτερική αντίφαση της Ευρωπαϊκής Ένωσης είναι εμφανής, καθώς από τη μία μέσω ευρωπαϊκών χρηματοδοτικών εργαλείων όπως το Horizon προωθεί το τρίπτυχο Αριστεία, Διεπιστημονικότητα και Καινοτομία, ενώ από την άλλη θεσμοθετεί μηχανισμούς προληπτικής δράσης και εφαρμόζει με άκαμπτο τρόπο την αρχή της προφύλαξης[vii], υπονομεύοντας τελικά την ίδια την καινοτομία. Η τάση να υιοθετείται ένα σύνθετο και σε πολλά σημεία ασαφές πλέγμα κανονισμών περιορίζει την ερευνητική και επιχειρηματική ελευθερία, ενθαρρύνει την επιφυλακτικότητα και τροφοδοτεί την κινδυνολογία στα πρώιμα στάδια ανάπτυξης των καινοτόμων τεχνολογιών: εκτός από την ίσως υπερβολική γραφειοκρατική «ευαισθησία» της Ε.Ε., διαφαίνεται ασυνέχεια στον πολιτικό προσανατολισμό και έλλειψη ενός συνεκτικού και ρεαλιστικού τεχνολογικού οράματος για το μέλλον. Αντιθέτως, η αμερικανική προσέγγιση, όπως αποτυπώνεται στο σχέδιο της προεδρίας, υιοθετεί τη λογική του «πρώτα δοκίμασε και μετά ρύθμισε», μια στρατηγική ευνοϊκή για την καινοτομία, η οποία, όπως έχει αποδειχθεί, υπήρξε καθοριστική για την κυριαρχία των ΗΠΑ στην ψηφιακή επανάσταση των προηγούμενων δεκαετιών.

Στο πλαίσιο του διαλόγου γύρω από την αποτελεσματικότητα του Ευρωπαϊκού Κανονισμού για την Τεχνητή Νοημοσύνη, δημοσιεύσαμε πρόσφατα με τους συνεργάτες μου μια πρόταση για την αξιολόγηση των «ηθικών μηχανών»[viii]. Υπερβαίνοντας την εκ των προτέρων ηθικολογία, προτείνουμε την εκ των υστέρων αξιολόγηση βασισμένη στις πραγματικές επιδόσεις των συστημάτων στο περιβάλλον της λειτουργίας τους αναγνωρίζοντας και επιβραβεύοντας τα ανάλογα με τα αποτελέσματά τους. Μια τέτοια προσέγγιση «ενάρετων» συμπεριφορών είναι συμβατή τόσο με την πρόβλεψη λειτουργίας των ευρωπαϊκών ρυθμιστικών δοκιμαστηρίων (regulatory sandboxes) του Ευρωπαϊκού Κανονισμού, όσο και με το σχέδιο δράσης του προέδρου Τραμπ, που προβλέπει τη θεσμοθέτηση Κέντρων Αριστείας, στα οποία ερευνητές και επιχειρήσεις θα μπορούν να αναπτύσσουν, να δοκιμάζουν και να πιστοποιούν εργαλεία ΤΝ με βάση την απόδοσή τους.

Ωστόσο, η συζήτηση για την άνευ όρων ανάπτυξη των συστημάτων ΤΝ που εκτυλίσσεται αυτή τη στιγμή στην Ευρώπη και στις ΗΠΑ ακολουθεί ασθμαίνοντας τις ταχείες εξελίξεις και έχει κυρίως πολιτικό χαρακτήρα. Το επίπεδο των συστημάτων ΤΝ που διαθέτουμε σήμερα προαναγγέλλει μόνο στο ελάχιστο το τι πρόκειται να συμβεί στο μέλλον. Η ουσιαστική συζήτηση θα έπρεπε να επικεντρώνεται σε ρυθμιστικές πρωτοβουλίες έρευνας και ανάπτυξης της Γενικής ΤΝ (AGI) ή μιας υπερνοημοσύνης που θα μπορούσε, θεωρητικά, να αποκλίνει από τους ανθρώπινους στόχους. Η έγκαιρη αντιμετώπιση μιας τέτοιας προοπτικής απαιτεί ευρύτερη συναίνεση, σε διεθνές επίπεδο, αλλά για να μπορέσει να γίνει κάτι τέτοιο θα πρέπει να επιλυθούν οριστικά μια σειρά από φιλοσοφικά, εννοιολογικά και αξιακά ζητήματα.

[Διαβάστε το άρθρο στην Athens Voice]

Πώς να παραπέμψετε:

Γούναρης, A. (2025). Μπορεί το σχέδιο δράσης του Ντόναλντ Τραμπ για την Τεχνητή Νοημοσύνη να κάνει την Αμερική «μεγάλη» ξανά; Πρώτη δημοσίευση https://www.athensvoice.gr/life/tehnologia-epistimi/916983/alkis-gounaris-borei-to-shedio-drasis-tou-donald-trab-gia-tin-tehniti-noimosuni-na-kanei-tin-ameriki-megali-xana/. Ανακτήθηκε από https://alkisgounaris.gr/gr/ai/

[i] https://www.ai.gov/action-plan
[ii] https://www.whitehouse.gov/obbb/
[iii] https://www.whitehouse.gov/presidential-actions/2025/01/removing-barriers-to-american-leadership-in-artificial-intelligence/
[iv] https://www.whitehouse.gov/articles/2025/04/remarks-by-director-kratsios-at-the-endless-frontiers-retreat/
[v] “If You Can't Innovate, Regulate” https://www.wsj.com/articles/SB107962762768459204
[vi] https://eur-lex.europa.eu/legal-content/EN/TXT/?uri=OJ%3AL_202401689
[vii] https://eur-lex.europa.eu/EL/legal-content/glossary/precautionary-principle.html
[viii] Gounaris, A., Kosteletos, G., & Kolliniati, M.-A. (2025). Virtue in the Machine: Beyond a One-size-fits-all Approach and Aristotelian Ethics for Artificial Intelligence. Conatus - Journal of Philosophy, 10(1), 127–152. https://doi.org/10.12681/cjp.40628